بخشی از ما بیمار است، نه همه‌ی ما

استادی داشتیم که حرف مهمی می‌زد. می‌گفت وقتی روان کسی آزرده یا بیمار می‌شود، باید حواسمان باشد که تنها بخشی از این آدم دچار مشکل شده و نه همه‌ی او. می‌گفت همین یک حرف، یک دنیا کمک می‌کند به مراقبت از خودتان، به آدم‌های دیگر، به مراجعینتان و … . حرفش این بود که وقتی فکر کنیم این آدم بیمار است و نه بخشی از او، چشممان را می‌بندیم روی بخش‌های سالم‌اش؛ آن بخش‌هایی که هم هستند و هم از قضا بیش از هر چیز دیگری به درمان کمک می‌کنند. وقتی آدمی را که با علائم افسردگی، با حملات پنیک، با اختلال تجزیه‌ای، با وسواس، با رفتارهای جنسی آزارگرانه و … مراجعه کرده، یک‌سره با عینک بیماری ببینیم، هم او را درمانده می‌کنیم و هم خیلی وقت‌ها خودمان را. امّا واقعیت این است که همین آدم، در بخش‌هایی خیلی هم خوب تحلیل می‌کند، یک جاهایی هم خیلی تلقین‌پذیر است (به معنای مثبت)، خیلی مواقع هم خوب به رابطه واکنش نشان می‌دهد، بخشی از شخصیت‌اش هم قاطعیت و قدرت خوبی دارد، بخشی از شخصیت‌اش هم توان همدلی زیادی دارد و … . می‌گفت وقتی فکر کنید یک بخش از این آدم بیمار شده و نه همه‌ی او، به جای درمانده کردنش می‌توانید روی آن بخش‌های سالم سرمایه‌گذاری ‌کنید. آن وقت همان بخش‌ها شروع می‌کند به ترمیم این آدم. جان کلامش این بود که ما برای درمان به مراجع و بخش‌های سالم‌ او اعتماد می‌کنیم و از آن‌ها کمک می‌گیریم. ما صدای آن بخش‌ها را می‌شنویم و تقویت می‌کنیم و از این طریق خودِ او را مشارکت می‌دهیم و برای خودمان همکار درست می‌کنیم. حرفش این بود که باور به وجودِ بخش‌های سالم در عینِ بیماری، یعنی آدم‌ها را واقعی دیدن و آن‌ها را به‌دلیل غلبه‌ی بیماری سانسور نکردن. او این نگاه را هم انسانی می‌دانست و هم درمانی.

این حرف شاید ساده به نظر برسد، امّا خیلی مهم است. نه فقط در مواجهه با خُلق پایین و حال بد و اختلال روانی و نه فقط برای کسی که کار روان‌درمانی می‌کند. شبیه همین حرف را در مورد حیات اخلاقی آدم‌ها هم می‌توان زد. آدمی که رذیلت یا رذیلت‌هایی دارد، آدمِ یک‌سره بدی نیست. او فقط رذیلت‌هایی دارد و این رذیلت‌ها هم عموماً منشأ و علّتی قابل شناسایی دارند. هرچه هست او ممکن است بخش‌های خوب زیادی هم داشته باشد که پنهان شده‌اند پشت آن رذیلت(ها). برای همین تنها راه مواجه شدن با چنین کسی، درگیر شدن با رذیلت او و محکوم کردنش نیست. صبوری و دقّت می‌خواهد، امّا گاهی می‌شود آن بخش‌های سالم و خوب و اخلاقی‌اش را فراخواند و از آن‌ها برای مواجهه با این رذیلت و غلبه بر آن کمک گرفت.